Λίγα ιστορικά στοιχεία, για την παιδεία στο Νευροκόπι
Σε όλα τα χριστιανικά χωριά της περιοχής του Νευροκοπίου, υπήρχαν πρόχειρα ή οργανωμένα σχολεία.Τον 18ο αιώνα, λειτουργούσαν σχολεία στο Δασωτό, στο Περιθώρι, στο Παγονέρι, στο Γρανίτη, στην Κάτω Βροντού, στο Νευροκόπι, κ.ά.
Ξεχώριζαν, η σχολή του Ζιρνόβου (Νευροκόπι, ονομάσθηκε το 1928), και της Στάρτιστας (Περιθώρι), όπου είχε ιδρυθεί και ο Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος η « Αυγή του Ορβήλου». Στο Νευροκόπι επίσης, υπήρχαν και λειτουργούσαν πολλοί σύλλογοι, όπως “Η Φιλόμουσος και Φιλελεήμων, Αδελφότης ο Αδελφικός Σύνδεσμος” και η “Αγαθοεργής Αδελφότης η Ορθοδοξία”, που είχαν συστήσει και αναγνωστήρια, βιβλιοθήκες και χορηγούσαν υποτροφίες σε μαθητές. Μετά το 1903 ιδρύθηκαν η ΄΄΄”Αδελφότης Κυριών ” και ο ΄΄Εθνικός Σύνδεσμος”, λειτουργούσε επίσης και μουσικός σύλλογος υπό την επωνυμία ο ”Απόλλων”.
Άξιο αναφοράς και ενδεικτικό του πολιτισμού, αποτελεί το γεγονός, ότι την εποχή εκείνη υπήρχαν και παρθεναγωγεία στην περιοχή.
Κατά την διάρκεια του 16ου και 17ου αιώνα, ήταν μεγάλο προνόμιο για τους Έλληνες να σπουδάζουν στην Ιταλία. Δύο νέοι από την περιοχή, το 1642 μετέβησαν στη Ρώμη για σπουδές, στο λεγόμενο Ελληνικό Κολλέγιο της Ρώμης, το οποίο τελούσε υπό την εποπτεία του Πάπα. Τα δύο παιδιά, 14 ετών, ήταν ανίψια του μητροπολίτη Νικοπόλεως και Νευροκοπίου Δανιήλ, η οποία είχε έδρα στο τότε Νευροκόπι (σημερινό Γκότσε Ντέλτσεφ). Σε αντίθεση με τους Χριστιανούς, οι Οθωμανοί της περιοχής (οι οποίοι σημειώνεται ότι ήταν εξισλαμισμένοι Χριστιανοί) δεν κατέβαλαν καμία προσπάθεια για την μόρφωση και την εκπαίδευση των παιδιών τους. Περιοριζόταν μόνο στην θρησκευτική αγωγή και την ενημέρωση επί του Κορανίου για τα παιδιά τους, από τον ιεροδιδάσκαλο τους τον Χότζα.
Τα λειτουργικά έξοδα των σχολείων και οι μισθοί των δασκάλων, καλύπτονταν, από την οικονομική ενίσχυση των εκκλησιών, του Πατριαρχείου και εμπόρων της περιοχής. Την ευθύνη της διοίκησης των σχολείων, σύμφωνα με τον κανονισμό τους, είχαν οι έφοροι των σχολείων, οι οποίοι έδιναν λόγο στην δημογεροντία και τον Μητροπολίτη.
Μετά την εγκατάσταση των προσφύγων 1922-23, κάθε χωριό πλέον απέκτησε το δικό του σχολείο.
Το 1954 άρχισε να λειτουργεί και εξατάξιο Γυμνάσιο στο Νευροκόπι, σε κτίριο δίπλα στο Ειρηνοδικείο.
Το 1962, εγκαινιάσθηκε το νέο κτίριο του Γυμνασίου. Πριν τον Β΄ ΠΠ, όταν ο συνολικός πληθυσμός του σημερινού Δήμου ανερχόταν στους 25.000 κατοίκους, σε όλα τα δημοτικά σχολεία όλων των χωριών, φοιτούσαν περίπου 4.000 + μαθητές. Σήμερα ο πληθυσμός του Δήμου ανέρχεται στους 6.000 κατοίκους περίπου και οι μαθητές του δημοτικού στους 300. Από τα παραπάνω στοιχεία προκύπτει εξόφθαλμα πέραν της δραματικής μείωσης και η γήρανση του πληθυσμού.
